دیابت یا بیماری قند (Diabetes یا Diabetes Mellitus)
دیابت یک نوع ناهنجاری متابولیکی شایع است که با اختلال در تولید یا کارآیی انسولین همراه است و منجر به افزایش غیر طبیعی گلوکز خون می شود. به عبارتی دیگر در این بیماری توانایی تولید هورمون انسولین در بدن از بین می‌رود و یا این که بدن در برابر انسولین مقاوم می شود و بنابراین انسولین نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد. نقش اصلی انسولین پایین آوردن قند خون است.
در دیابت، سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت و ساز کامل گلوکز کاهش می‌یابد از این‌رو میزان قند خون افزایش یافته که به‌آن هایپرگلیسمی می‌گویند. وقتی این افزایش قند در دراز مدت در بدن وجود داشته باشد، سبب تخریب رگ‌های بسیار ریز در بدن می‌شود که می‌تواند اعضای مختلف بدن هم چون کلیه، چشم و اعصاب را درگیر کند. هم چنین دیابت با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی عروقی ارتباط مستقیمی دارد؛ لذا غربالگری و تشخیص زودرس این بیماری در افراد با ریسک بالا می‌تواند در پیشگیری از این عوارض مؤثر باشد. تشخیص و هم چنین غربالگری دیابت با انجام آزمایش قند خون میسر است.
انواع اصلی دیابت عبارتند از:
دیابت نوع اول یا نوع وابسته به انسولین: در این نوع دیابت، غده ی پانکراس قادر به ترشح انسولین نمی باشد. بنابراین فرد باید تحت درمان با انسولین قرار گیرد، شروع بیماری ناگهانی و معمولاً در سنین کودکی و نوجوانی است، 15-10 درصد از دیابتی ها را این نوع تشکیل می دهد.
دیابت نوع دوم یا غیر وابسته به انسولین: در این نوع دیابت، بیش تر اشکال در کارآیی انسولین است.شروع تدریجی دارد و بیش تر در افراد بزرگسال چاق و کم تحرک دیده می شود. درمان این نوع دیابت از طریق کاهش وزن و رعایت رژیم غذایی همراه با ورزش است و در صورتی که به این صورت کنترل نشود از داروهای خوراکی پایین آورنده ی قند خون و یا در شرایط خاص از انسولین برای کنترل بیماری استفاده می شود.
توجه: در دیابت نوع دو عوامل ژنتیکی، چاقی و کم‌تحرکی نقش مهمی در ابتلای فرد دارند.
علاوه بر این دو نوع اصلی دیابت، نوع دیگری از دیابت تحت عنوان دیابت حاملگی نیز وجود دارد که وجود بیماری دیابت در خانم بارداری است که قبلاً دیابت نداشته است. این نوع دیابت عوارضی را برای مادر و جنین به همراه دارد و در کل احتمال ابتلا این مادران به دیابت در آینده بیش تر است. گاهی نیز بیماری دیابت، ثانویه به بیماری های دیگر و یا مصرف بعضی داروها است مثل بیماری کوشینگ یا مصرف کورتون ها.
اپیدمیولوژی
اپیدمیولوژی یا همه گیرشناختی
از لحاظ سنی بیش ترین میزان بروز دیابت نوع اول یا وابسته به انسولین در هر دو جنس بین 11 تا 14 سالگی است که با حد بالای رشد در دوران بلوغ تقارن دارد. البته تصور این که بیماری نوع اول فقط خاص کودکان و نوجوانان است صحیح نمی باشد و ممکن است در هر سنی شروع شود. شواهدی وجود دارد مبنی بر این که 1 تا 2 درصد از موارد دیابت نوع غیر وابسته در سنین 55 تا 65 سالگی ممکن است به شکل وابسته در آید اما میزان شیوع دیابت نوع دوم با سن رابطه ی مستقیم دارد و هر چند سن بالا می رود میزان شیوع آن افزایش می یابد از لحاظ جنسی در بعضی کشورها میزان ابتلا در دو جنس یکسان است ولی در بعضی کشورها مثل جنوب شرقی آسا میزان مردان دیابتی بیش تر از زنان دیابتی است. بیماری قبلاً در طبقه ی اجتماعی بالا شایع تر بود ولی در حال حاضر در طبقه ی اجتماعی پایین شیوع بیش تری دارد.
از لحاظ جغرافیایی میزان شیوع هر دو نوع دیابت در مناطق مختلف متفاوت است. میزان بروز و شیوع دیابت نوع اول در بین ساکنان ژاپن، چین، فیلیپین، هندی های آسیایی، اسکیموها، سیاه پوستان آفریقایی و سرخ پوستان آمریکا در مقایسه با سفید پوستان کشورهای اروپایی و کشورهای اسکاندیناوی، آمریکا و استرالیا بسیار نادر است. در مورد دیابت نوع دوم از لحاظ شیوع جغرافیایی، بیماری در کشورهای آسیایی، اسکیموها و سرخ پوستان آلاسکا کم تر است البته الگوی جفرافیایی بیماری به خاطر رشد سریع آن در همه جای دنیا به خصوص در کشورهای در حال پیشرفت در حال تغییر است. که این ناشی از تغییر در سبک زندگی و برنامه ی غذایی افراد است به طوری که در حال حاضر بالاترین میزان بروز بیماری مربوط به سرخپوستان پیما است و کشورهایی مانند هندوستان، چین و آمریکا در حال حاضر بیش ترین تعداد دیابتی را دارند، نمونه ای از این افزایش غیر عادی در بین سرخپوستان آمریکایی و بومیان استرالیا دیده شده است در کشورهای منطقه ی خاورمیانه نیز بیماری از شیوع رو به ازدیاد و بالایی برخوردار است، از لحاظ میزان تفاوت بیماری در شهر و روستا میزان شیوع در مناطق شهری 5/1 برابر مناطق روستایی می باشد که در سال 2025 این نسبت به 2/3 افزایش می یابد.
از نظر تغییرات در میزان شیوع دیابت در طول زمان، مطالعات نشان دهنده آمار رو به ازدیاد دیابت در سراسر جهان است به طوری که سازمان جهانی بهداشت، دیابت را به عنوان یک اپیدمی نهفته اعلام کرده است. متأسفانه سهم کشورهای در حال پیشرفت از این اپیدمی بیش تر است به طوری که تا سال 2025 حدود 75 درصد از کل جمعیت دیابتی در کشورهای در حال توسعه قرار دارد.
بیماری دیابت به عنوان یکی از بیماری های مزمن نسبتاً شایع در جهان به‌طور متفاوتی تمام نژادها را درگیر میسازد. طی دهههای اخیر, مطالعات همه‌گیرشناختی (اپیدمیولوژیک) متعددی درباره شیوع دیابت نوع 2 در کشور ایران به انجام رسیده که بر پایه آن ها جمعیت دیابتیهای ایران بیش از 5/1 میلیون نفر برآورد شده است. نتایج مطالعات نشان گر آن است که شیوع دیابت نوع 2 در شهر تهران و نواحی اطراف آن و شهر اصفهان بین 8%- 7% میباشد. در برخی شهرهای کشور شیوع دیابت از این میزان نیز بالاتر میباشد به‌نحوی که در شهر یزد (مرکز ایران) و در بندر بوشهر (جنوب کشور) شیوع دیابت نوع 2 به‌ترتیب 3/16 و 6/13 درصد برآورد گردیده است. اما به‌نظر میرسد در مناطق روستایی کشور شیوع پایینتر باشد؛ به‌عنوان مثال، براساس برنامه کشوری پیشگیری و کنترل بیماری دیابت شیوع دیابت نوع 2 در مناطق روستایی غربالگری شده، حدود 07/3% بوده است. در روستاهای زنجان (غرب کشور) نیز شیوع دیابت در حد 5% گزارش شده است.
علائم بیماری
در مراحل ابتدایی ممکن است دیابت بدون علامت باشد. بسیاری از بیماران به طور اتفاقی در یک آزمایش یا در حین غربالگری شناسایی می‌شوند. با بالاتر رفتن قند خون، علائم دیابت آشکارتر می‌شوند. پرادراری، پرنوشی، پرخوری، کاهش وزن با وجود اشتهای زیاد، خستگی و تاری دید از علایم اولیه شایع دیابت است. بسیاری از بیماران در هنگام تشخیص بیماری چندین سال دیابت داشته‌اند و حتی دچار عوارض دیابت شده‌اند.
توجه: در کودکان دچار دیابت نوع یک، علایم معمولاً ناگهانی بارز می‌شوند، این افراد معمولاً قبلاً سالم بوده و چاق نبوده‌اند.
در بزرگسالان این علائم معمولاً به طور تدریجی بروز می کند. عارضه کتواسیدوز می‌تواند به عنوان علامت شروع کننده بیماری هم در دیابت نوع یک بارز شود. در دیابت نوع دو معمولاً فرد تا سال‌ها بدون علامت است. علائم معمولاً خفیف هستند و به طور تدریجی بدتر می‌شوند. در نهایت فرد دچار خستگی مفرط و تاری دید شده و ممکن است دچار کم آبی شود. در این بیماران عارضه کتواسیدوز به علت تولید انسولین اندک کمتر دیده می‌شود. با این حال قند خون می‌تواند به مقادیر بسیار بالایی افزایش یابد و فرد دچار عارضه شوک هایپراوسمولار شود.
تشخیص
تشخیص دیابت بر اساس علائم بالینی(پرنوشی، پرشاشی، پرخوری، تاری دید، خارش پوست، ضعف و خستگی) و تست های آزمایشگاهی( اندازه گیری قند خون و بررسی وجود قند در ادرار) صورت می گیرد.
معیار آزمایشگاهی تشخیص دیابت
غلظت قند پلاسمای سیاهرگی در دو نوبت ناشتا مساوی یا بالاتر از 110 میلی گرم در دسی لیتر
غلظت قند پلاسمای سیاهرگی دو ساعت بعد از مصرف 75 گرم گلوگز مساوی یا بالاتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر
غلظت قند پلاسمای سیاهرگی در یک نمونه ی اتفاقی مساوی یا بالاتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر
توجه: انجمن دیابت آمریکا، آزمون مقادیر ناشتای قند خون را ترجیح می دهد و ارتباط آن را با خطر عوارض قلبی و عروقی بیش تر از سایر شاخص ها می داند؛ چون عملی تر و مناسب تر است و هم چنین قابلیت تکرار بیش تری دارد.
پیشگیری از دیابت
5 نکته برای پیشگیری از دیابت
تغییر سبک زندگی می‌تواند یک قدم بزرگ به سمت پیشگیری از دیابت باشد و هیچ وقت برای شروع دیر نیست. وقتی صحبت از دیابت نوع ۲ می‌شود–که متداول‌ترین نوع دیابت است–پیشگیری بهترین راهکار است. هم چنین اگر در معرض خطر بالایی از ابتلا به دیابت هستید، مثلاً اگر اضافه وزن زیادی دارید یا سابقه خانوادگی دیابت دارید، خیلی مهم است که پیشگیری از دیابت را به اولویت زندگیتان تبدیل کنید.
پیشگیری از دیابت درست مثل سالم غذا خوردن، بالا بردن فعالیت بدنی و کم کردن اضافه وزن، جزء اصول اولیه است و هرگز برای شروع دیر نیست. با ایجاد چند تغییر کوچک در سبک زندگیتان می‌توانید از بروز مشکلات جدی دیابت از قبیل تخریب اعصاب، کلیه ها و قلب جلوگیری کنید.
نکته 1: فعالیت بدنی بیشتری داشته باشید. فعالیت بدنی روزمره فواید بسیار زیادی دارد. ورزش کمکتان می‌کند تا:
-وزن تان را پایین بیاورید.
-قند خونتان را پایین بیاورید.
-حساسیت سلول های بدن را به انسولین بالا ببرید تا قند خون تان در محدوده طبیعی بماند.
تحقیقات نشان می‌دهد که هم ورزش‌های هوازی و هم قدرتی می‌تواند به کنترل دیابت کمک کند اما بهترین نتیجه از برنامه تناسب اندامی کسب می شود که ترکیبی از این تمرینات را داشته باشد.
نکته 2: فیبر فراوان بخورید:
خوردن فیبر به شما کمک های زیادی می کند از جمله:
– با افزایش کنترل قند خون، احتمال بروز دیابت را کاهش می دهد.
-احتمال بروز بیماری های قلبی را کاهش می دهد.
-با کمک به احساس سیری به کاهش وزن کمک می کند.
توجه: موادغذایی سرشار از فیبر شامل میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، غلات کامل، آجیل و دانه‌ها می‌شود.
نکته 3: تا می توانید غلات کامل مصرف کنید.
بااین که دلیل آن چندان مشخص نیست اما غلات کامل می‌توانند احتمال بروز دیابت را پایین آورده و به حفظ سطح قندخون کمک کنند. سعی کنید حداقل نیمی از غلات مصرفی‌تان کامل باشد.
نکته 4: اضافه وزن تان را کم کنید.
اگر اضافه‌وزن دارید، پیشگیری از دیابت می‌تواند به کم کردن وزنتان بستگی داشته باشد. هر یک کیلویی که کم می‌کنید، سلامتی‌تان را بهبود می‌بخشد. در یک تحقیق مشخص شد که افرادی که اضافه‌وزن دارند، با کم کردن هر یک کیلو از وزن بدنشان، خطر ابتلا به دیابت را ۱۶ درصد در خود کاهش دادند. هم چنین آن هایی که وزن نسبتاً کمی پایین آورده–حداقل ۵ تا ۱۰ درصد از وزن اولیه خود–و به طور مرتب ورزش کردند، تا ۶۰ درصد احتمال ابتلاء به دیابت را در خود کاهش دادند.
نکته5: از رژیم های غذایی جدید پرهیز کرده و انتخاب های سالم تری داشته باشید.
رژیم‌های کم‌کربوهیدرات، رژیم شاخص گلیسمی و سایر رژیم‌های جدید شاید در ابتدا به شما کمک کند وزنتان را پایین بیاورید اما تاثیر آن ها در پیشگیری از دیابت شناخته شده نیست و اثر طولانی‌مدتی نیز نخواهند داشت. با خارج کردن یا محدود کردن یک گروه غذایی خاص از برنامه روزانه، رسیدن موادمغذی لازم را به بدنتان محدود می‌کنید. برای داشتن یک برنامه‌غذایی سالم که به کاهش‌وزنتان کمک کند، بیشتر بر حجم وعده های غذایی و سالم بودن موادی که می خورید تمرکز کنید.
چه موقع به پزشک مراجعه کنید؟
اگر سن شما بالاتر از ۴۵ سال است و وزن نرمالی دارید، از پزشکتان بپرسید که لازم است تست دیابت انجام دهید یا خیر.
انجمن دیابت امریکا در موارد زیر آزمایش گلوکز خون را توصیه می‌کند:
سن بالای 45 سال و بالاتر و داشتن اضافه وزن
اگر سن شما کمتر از ۴۵ سال است و دارای اضافه وزن به همراه یک یا دو مورد عامل خطرزای دیگر برای دیابت نوع ۲ از قبیل سبک زندگی نشسته و ساکن یا سابقه خانوادگی دیابت داشته باشید.
مراقبت دیابت
9 راه جهت پیشگیري ازعوارض دیابت
دیابت یک بیماري جدي است .پیگیري برنامه درمان دیابت یک التزام دراز مدت است ولی تلاش شما داراي ارزش بالایی است. توجه به مراقبت دیابت می تواند عوارض تهدیدکننده جدي را در طول زندگی شما کاهش دهد. در این جا نه پیشنهاد وجود دارد که به شما کمک می کند نقش فعال در مراقبت دیابت خود داشته و از آینده سالمتر خود لذت ببرید. مراقبت دیابت یک مسئولیت مهم در تمام طول زندگی است ، جهت پیشگیري از عوارض دیابت به راه هاي زیر توجه کنید:
1. التزام در مدیریت دیابت خود داشته باشید:
اعضاي تیم مراقبت دیابت شما :پزشک ،پرستار آموزش دهنده دیابت و مشاوره تغذیه می باشد. آن ها به شما یاد می دهند که اساس مراقبت دیابت چیست و شما را در طول این مسیر مورد حمایت و تشویق قرار می دهند. ولی این شما هستید که شرایطتان را مدیریت می کنید . هیج کس به اندازه خود شما نقش مهمی در سلامتی خودتان ندارد. همه چیز را در باره دیابت یاد بگیرید تغذیه سالمی تهیه کنید و فعالیت فیزیکی رابه عنوان بخشی از برنامه معمول روزانه خود قرار دهید .مراقب وزن خود باشید .سطح قند خون خود را کنترل کنید و از دستورات پزشک یا پرستار دیابت به منظور نگه داشتن سطح قند خون خود در محدوده مناسب پیروي کنید . اگر در این زمینه سوالی داشتید از تیم درمانی خود سوال نمایید.
2. سیگار نکشید :
اگر شما سیگار می کشید یا اشکال دیگري از تنباکو را استفاده می کنید از پزشکان کمک بگیرید تا ترك کنید. سیگار کشیدن خطر عوارض دیابت که شامل حمله قلبی، سکته مغزی، آسیب به اعصاب و بیماری هاي کلیه می شود را بالا می برد. بر اساس مطاله انجمن دیابت آمریکا سیگاری هایی که دیابت دارند نسبت به غیرسیگاری هایی که دیابت دارند سه برابر بیشتر در اثر بیماری هاي قلبی وعروقی می میرند. بنابراین با پزشک مشورت کنید تا سیگار کشیدن یا استفاده از هر شکل از تنباکو را ترک کنید.
3. فشار خون وکلسترول خود راتحت کنترل قرار دهید :
همانند دیابت ؛ فشار خون بالا و کلسترول نیز می تواند به عروق خونی شما آسیب برساند. اگر شما دیابت داشته باشید و دچار افزایش فشار خون و کلسترول باشید آسیب اغلب بدتر و با سرعت بیشتری رخ می دهد. بنابراین شما در معرض حمله قلبی، سکته مغزي و یا سایر شرایط تهدید کننده زندگی قرار می گیرید. خوردن غذاهاي سالم و ورزش منظم می تواند یک راه مطمئن جهت کنترل فشار خون و کلسترول باشد. البته بعضی اوقات طبق نظر پزشک مصرف دارو نیز لازم است.
4. برنامه سالیانه جهت مراقبت بینائی :
معاینات سالیانه از جمله بررسی وضعیت بینایی باید انجام شود .در طولاین معاینات بدن شما از نظر عوارض بیماری دیابت مورد بررسی قرار می گیرد. این عوارض می تواند کلیوی، قلبی و بینایی باشد. افزایش قند خون می تواند موجب افزایش رشد غیر طبیعی عروق چشمی و خونریزی آنان گردد. در صورت عدم کنترل به موقع می تواند موجب آسیب به شبکیه چشم و حتی نابینایی شود.
5. واکسن هاي خود را به موقع بزنید:
قند خون بالا می تواند سیستم ایمنی بدن شما را ضعیف کند، بنابراین واکسن هاي روتین اهمیت بالاتري پیدا می کنند؛ از پزشکان راجع به این واکسن ها سوال کنید.
واکسن آنفلوانزا: در فصول سرما این واکسن به طور سالیانه به شما کمک می کند تا در در این فصول سالم بمانید و به نحوي از از ایجاد آنفلوانزاو عوارض آن پیشگیري کنید.
واکسن پنوموکوك : اغلب اوقات تزریق واکسن پنوموکوك فقط یک بار نیاز است ولی اگر شما دچار عوارض دیابت شده اید و یا سن شما 65 و یا بالاتر است، ممکن است به تزریق 5ساله تقویت شده نیاز داشته باشید.
واکسن هپاتیت:B اگر شما قبلا علیه هپاتیت B واکسینه نشده اید واکسن آن را بزنید بویژه شمایی که در سن19 تا59 سالگی هستید و دیابت نوع 1 یا 2 دارید. اگر سن شما 50 یا بیشتر است و دیابت دارید و تاکنون واکسن نزده اید به پزشک خود بگویید این کار را براي شما انجام دهد.
واکسن کزاز: هر 10 سال واکسن کزاز خود را بزنید.
توجه: با توجه به شرایط شما ممکن است پزشکتان واکسن هاي دیگر ی را به شما پیشنهاد بدهد.
6. از دندانهایتان مراقبت کنید:
دیابت ممکن است موجب عفونت لثه شود. حداقل دوبار در روز مسواك بزنید، یک بار در روز نخ دندان بکشید، برنامه معاینات دندانی را حداقل دو بار در سال داشته باشید، اگر لثه هاي شما خونریزي، قرمزي یا التهاب داشت با دندانپزشک خود مشورت کنید.
7. به پاهاي خود توجه کنید:
قند خون بالا می تواند به اعصاب شما در پاها آسیب برساند و جریان خون به پاهاي شما را کاهش دهد. خراش ها و زخم ها اگر درمان نشوند می توانند منجر به عفونت هاي جدي شوند و در نهایت حتی قطع عضو را به همراه داشته باشد.
براي پیشگیري از مشکلات پا:
پاها را هر روز باآب ولرم بشویید.
پاها را همیشه خشک نگه دارید به ویژه بین انگشتان پا را.
پاها و زانوها را با لوسیون مرطوب نگه دارید .
هر روز پا را از نظر خراش ، زخم ، قرمزي و اتهاب بررسی کنید.
اگر زخم یا مشکلی در پا داشتید که در مدت کوتاهی بهبود پیدا نکرد با پزشک خود مشورت کنید.
8. به مصرف روزانه آسپرین بپردازید:
آسپرین تمایل خون شما را به لخته شدن کاهش می دهد. مصرف روزانه آسپرین ریسک حمله قلبی و سکته مغزي را می تواند کاهش دهد. از پزشک خود بخواهید درمان با آسپرین را متناسب با وضعیت شما تجویز نماید.
9. به طور جدي استرس را از خود بگیرید:
اگر شما درگیر استرس و تنش هستید باید بی خیال مراقبت دیابت خود شوید. هورمون هاي بدن شما که در پاسخ به استرس هاي طولانی تولید می شوند، ممکن است مانع کارکردن صحیح انسولین شوند که این موضوع به تنهایی می تواند باعث بدتر شدن شما شود. با محدودیت ها هماهنگ شوید، انجام وظایف را در اولویت قرار دهید؛تکنیک هاي آرامش را فرابگیرید و به مقدار کافی بخوابید؛ علاوه بر همه این ها مثبت بمانید . اگرآن چه که در اختیار شماست به خوبی انجام دهید مراقبت دیابت درکنترل شما خواهد بود و دیابت نخواهد توانست سد راه زندگی سالم و فعال شما باشد.
